W XVIII wieku w Królestwie Polskim osiedliło się wielu greckich kupców uciekających przed prześladowaniami tureckimi. Za zgodą władz polskich zakładali oni w prywatnych domach świątynie, w których odprawiane były nabożeństwa w obrządku bizantyjskim. W 1778 roku osiedlili się w Opatowie, który w latach 1832-1836 był siedzibą parafii prawosławnej pod wezwaniem św. Jerzego. W 1836 roku siedziba parafii prawosławnej przeniesiona została do Radomia.
Na pierwszą radomską cerkiew zaadaptowano kościół przyklasztorny Sióstr Bernardynek (dziś kościół św. Trójcy). Klasztor wówczas był przekształcony na więzienie. Uroczystego poświęcenia cerkwi pod wezwaniem św. Mikołaja dokonał biskup warszawski Antoni. Z tej okazji biskup ofiarował księgę Św. Ewangelii na ołtarz z własnoręcznym napisem. Księga ta oprawiona w srebrną i pozłacaną okładkę przechowała się do dzisiaj i jest używana podczas uroczystych nabożeństw, stanowiąc cenną pamiątkę historyczną. Pierwszym proboszczem radomskiej parafii prawosławnej był ks. Ignacy Klimowicz z Opatowa. Opatowski dom cerkiewny wraz z ogrodem został sprzedany, a pieniądze były przekazane na konto parafii radomskiej.
W roku 1839 parafia otrzymała parcelę miejską przy szosie Warszawskiej na urządzenie cmentarza.
W 1859 roku zaistniałą konieczność przeprowadzenia generalnego remontu cerkwi.. Władze rządowe przychyliły się i został opracowany projekt. Remont przeprowadzono w latach 1865 – 1866, o czym cerkiew została ponownie wyświęcona. W czasie remontu na terenie koszarów wojskowych (róg ul. Malczewskiego i ul. Koszarowej) była zorganizowana tymczasowa cerkiew. Działała ona dalej jako garnizonowa. Fakt współistnienia cerkwi w jednym kompleksie z więzieniem budził wiele kontrowersji. Ponadto w szybkim tempie rosła liczba parafian. Na tej bazie zrodziła się myśl o wybudowaniu własnej, prawosławnej świątyni, której architektura odpowiadałaby duchowi prawosławia.
Nową okazałą cerkiew (sobór) wybudowano w 1902 roku. W 1876 roku zakupiono plac pod budowę, a po trzech latach otoczono żelaznym ogrodzeniem. Później nastąpiła wieloletnia przerwa w pracach. Dopiero w 1897 roku położono kamień węgielny pod budowę soboru według projektu architekta Michaiła T. Preobrażeńskiego. Robotami budowlanymi kierował architekt diecezjalny Władimir N. Pokrowski. Nadzór budowlany prowadził miejski architekt August Załuski. Sobór był pięciokopułowy na planie kwadratu. Centralna kopuła, umieszczona na głównej bryle, była ośmiobokiem z oknami zwieńczonym wieżą i kopułą. Na narożnikach umieszczono kopułki. Sobór nie posiadał oddzielnej dzwonnicy. Siedem dzwonów umieszczono w małych kopułkach. Do cerkwi prowadziły trzy wejścia. Wewnątrz soboru umieszczono trzy rzeźbione, pozłacane ikonostasy. W 1902 roku sobór został uroczyście wyświęcony.
Wybuch I wojny światowej w sposób radykalny zmienił sytuację wyznawców prawosławia w Radomiu. Przestały funkcjonować wszystkie Radomskie świątynie prawosławne – gimnazjalna, pułkowa oraz sobór i już nigdy nie odprawiono w nich nabożeństw prawosławnych. 20 lipca 1915 r. do Radomia wkroczyły wojska austriacko-węgierskie. Traktując sobór prawosławny jako zdobycz wojenną, ograbiły go ze wszystkiego, co stanowiło jakąś wartość, a następnie ogołocony – przekazany został władzom miejskim.
Po I wojnie światowej parafia przestała istnieć. Nabożeństwa odbywały się w różnych prywatnych domach. Staraniem Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego planowano przerobić sobór na Muzeum Wsi Radomskiej. Powstał nawet projekt przebudowy autorstwa radomskiego architekta Kazimierza Prokulskiego. Jednak idea ta upadła i w 1930 roku sobór zamieniono na kościół, dokonując jego przebudowy wewnątrz i zewnątrz poprzez usunięcie prawosławnych elementów.
W czasach okupacji niemieckiej osiadł w Radomiu prawosławny duszpasterz ks. Izaakiusz Doroszenko, który grupując wokół siebie wszystkich parafian, rozpoczął regularne sprawowanie funkcji kapłańskiej. Korzystając z gościnności Parafii Ewangelicko – Augsburskiej, wynajęto i urządzono cerkiew domową w pomieszczeniach w kamienicy przy ul. Reja 6. Po jego śmierci nowym proboszczem został ks. Teodor Kuczyński, który starał się o zwrot soboru, stwierdzając, że są dokumenty, że był on zbudowany ze środków parafialnych i Św. Synodu. Sprawa odzyskania świątyni nabrała biegu urzędowego, ale parafii udało się jedynie odzyskać zniszczoną wojną cerkiew garnizonową wraz z murowanym ogrodzeniem, oraz uzyskać tytuł własności na cmentarz i na ziemię parafialną o powierzchni ponad 8 hektarów. Próba uzyskania pozwolenia na budowę cerkwi przy ul. Malczewskiego 15 nie powiodła się, gdyż miasto miało w planie budowę placu Jagiellońskiego z pomnikiem Wdzięczności dla Armii Radzieckiej. Z uwagi na zły stan techniczny cerkiew przy ul. Malczewskiego 15 została rozebrana, plac został przekazany miastu w zamian miała otrzymać inny obiekt w centrum miasta nadający się do odprawiania nabożeństw. Niestety, władze miejskie dotychczas nie zrealizowały tamtej umowy. Interesujący jest także temat plebanii soborowej, która znajdowała się z tyłu soboru. Okazało się, że ten dwukondygnacyjny budynek od czasów zakończenia I wojny światowej był kilkakrotnie sprzedawany. Po II wojnie światowej w posiadanie weszły władze miejskie. Ostatecznie, gdy rozbudowywano budynki poczty i telekomunikacji plebania ta została zburzona. W 1959 r. parafia otrzymała subwencje z Funduszu Kościelnego na budowę cerkwi. Budowę zlokalizowano na Cmentarzu Prawosławnym przy ul. Warszawskiej 15 w Radomiu. Latami ciągnąca się rozpoczęta budowa świątyni przedłużała się między innymi z uwagi na zmiany organizacyjne w hierarchii cerkiewnej. Dopiero w 1980 roku ks. Anatol Fiedoruk podjął decyzję o zaniechaniu rozpoczętej budowy i rozpoczęciu nowej budowy w nowym miejscu i według nowego projektu. Jednak w trakcie i tej budowy pojawiły się problemy. Ze względu na błędy konstrukcyjne i tę budowę przerwano. W 1984 roku proboszczem parafii został ks. prof. Rościsław Kozłowski, który podjął się dokończenia dzieła swoich poprzedników. Głównym inicjatorem podjęcia na nowo budowy świątyni parafialnej w Radomiu był przede wszystkim śp. metropolita Bazyli (Włodzimierz Doroszkiewicz), biorąc w tym przedsięwzięciu aktywny i osobisty udział. W 1986 r. przystąpiono do budowy. Jeszcze w 1986 roku cerkiew została poświęcona przez biskupa Sawę w asyście bp Szymona i bp Abla. Budowa została zakończona pomyślnie w 1992 r. W 2017 roku oddano do użytku nowy dom parafialny. Po 30 latach w 2022 roku został przeprowadzony generalny remont świątyni.
W latach 2001 – 2004 duszpasterzem parafii był ks. Jarosław Antosiuk, w latach 2004 – 2018 ks. Tomasz Rubczewki, od 2018 roku ks. Paweł Sidoruk.
Cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy w Radomiu należy do Dekanatu Kraków Prawosławnej Diecezji Łódzko - Poznańskiej Polskiego Autokafelicznego Kościoła Prawosławnego.
Odpust: 6/19 grudnia – (świętego Mikołaja Cudotwórcy)
9/22 maja – (Przeniesienie Relikwii Świętego Mikołaja)
MIKOŁAJ urodził się około 270 r. w mieście Patra w Azji Mniejszej. Był jedynym dzieckiem zamożnych rodziców. Od młodzieńczych lat okazywał szczególne skłonności do cnotliwych czynów. Gdy dostrzegł to jego wuj, biskup miasta Patrach, wyświęcił go na prezbitra. Po śmierci rodziców cały odziedziczony po nich pokaźny majątek Mikołaj rozdał biednym. W późniejszym okresie został mianowany biskupem Miry Licyjskiej. Słynął z łagodności, pokory i szczodrości. Jednocześnie wiele wycierpiał z powodu prześladowań. Za panowania cesarza Dioklecjana wtrącono go nawet do więzienia. Został uwolniony dopiero w 313 r. na mocy edyktu mediolańskiego.
Św. Mikołaj zmarł starości około 345 r. Jego ciało, które zaczęło wydzielać leczniczą mirrę, pochowano w Mirze Licyjskiej. W 1087 r. przeniesiono je do włoskiego miasta Bari, gdzie znajduje się do dnia dzisiejszego w specjalnie zbudowanym ku jego czci soborze. Pomimo niewielu wiadomości na temat życia świętego, jego postać jest jedną z najbardziej barwnych w hagiografii.
Mikołaj od lat należy do świętych najbardziej czczonych w Cerkwi prawosławnej. Do rewolucji 1917 r. w Rosji Bari było jednym z głównych miejsc pielgrzymkowych wiernych prawosławnych. Należny honor oddaje mu również Kościół rzymskokatolicki.
Św. Mikołaj jest adresatem modlitw w wielu intencjach. Uważa się go za szczególnego orędownika przy chorobach oczu. Ponadto uważany jest za świętego sprawującego opiekę nad rodziną, patrona wdów i sierot.
Imię Mikołaj pochodzi z greki i składa się z dwóch słów: nike – „zwyciężać” i laos – „lud”.
Adres: ul. Warszawska 15, 26 – 600 Radom
Kontakt: tel. 48 364-71-90
E-mail: [email protected]
Proboszcz: ks. prot. mgr Paweł Sidoruk